دوره قاجار 

 آنچه از نوشته‌های سیاحانی مانند اوژن فلاندن و پاسکال کوست – که در دوران سلطنت محمدشاه قاجار به ایران سفر کرده بودند و همچنین مادام دیولافوآ در سال 1298 هجری قمری (1259 هجری شمسی) برمی‌آید، بنای کاخ و باغ چهلستون تا آن زمان به حالت قدیمی خود باقی مانده و تغییری نکرده بود. هرچند متاسفانه در سال 1300 هجری قمری (1261 هجری شمسی)، در زمان حکومت ظل السطان (حاکم اصفهان و فرزند ناصرالدین شاه قاجار) بنای کاخ و باغ به شدت آسیب دید و خرابی‌های زیادی در آن به بار آمد؛ به عنوان مثال در دوران او حوض مرمرین و جوی‌های سنگی باغ و مجاری آبی آن مسدود شدند.

با نزدیک شدن روزهای پایانی حکومت قاجار، بر شدت تخریب و بی‌توجهی به بناهای صفوی اضافه شد. در اواخر این دوره، کاخ‌های عالی قاپو و چهلستون، به زباله‌دانی بدل شده بودند. به عنوان مثال در این زمان برای نقاشی کردن دوباره دیوارهای کاخ چهلستون از رنگ روغن استفاده کردند؛ مساله‌ای که باعث شد نقاشی‌های زیرین کاخ، از دیوار جدا شوند و به صورت تکه تکه درآیند. دیگر تزیینات این بنا و درهای خاتم آن نیز از این هجمه ویرانی در امان نماندند و صدمه‌های بسیاری بر آنها وارد شد.

دوره پهلوی

وضعیت رسیدگی به کاخ چهلستون در زمان حکومت پهلوی رو به بهبود گذاشت و کار ترمیم این کاخ به یک موسسه باستان شناسی ایتالیایی واگذار شد. این موسسه با استفاده از عکس‌های قدیمی موجود از کاخ، در و پنجره‌های جدید را به شیوه قدیمی نصب و نقش و نگارها و نقاشی‌هایی که زیر گچ پنهان شده بودند را احیا کردند. کاخ بعد از این تعمیرات به موزه تبدیل شد و در آن آثار مهمی از دوره‌های مختلف تاریخی به نمایش درآمد.

معرفی جاذبه

معماری 

معماری این کاخ ترکیبی از هنر معماری چینی، ایرانی و فرنگی است و مشتمل بر یک ایوان اصلی به طول 38 متر، عرض 17 متر و ارتفاع 14 متر است که رو به شرق ساخته شده است. ستون‌های این ایوان هشت‌ضلعی از جنس چوب چنار و کاج هستند. چهار ستون وسط روی چهار شیرسنگی قرار دارد.

ايوان کاخ چهل‌ستون مرکب از دو بخش است: يک بخش که بر 18 ستون چوبی و رفيع استوار است و چهار ستون وسط که روی 4 شير سنگی قرارگرفته و حجاری آن‌ها به‌گونه‌ای است که دو شير به یک سر انسان نشان داده می‌شود. از دهان اين چهار شير آب فوران می‌کرده و به حوض مرمری تالار می‌ریخته است.

قسمت ديگر که کمی مرتفع‌تر است، سردر ورودی تالار را تشکيل می‌دهد و در بعضی منابع آن را تالار آینه نامیده‌اند. اين قسمت بر دو ستون قرار گرفته و سراسر آن مزين به آینه‌کاری وسيع و پرکاری است که در آن آینه‌های ريز و خوش‌نقش به‌ صورت معرق درکنار آینه‌های قدی و خشتی به‌ کار رفته‌اند. سقف تالار از قاب‌های چوبی و به اشکال مختلف هندسی ساخته‌ شده است. تصوير قرينه حوض مرمرين وسط ايوان در تزئينات سقف مشاهده می‌شود. اين قرینه‌سازی شباهت بسياری با ايوان عالی‌قاپو دارد.

 نقاشی‌های کاخ چهل‌ستون

تالار مرکزی کاخ که اختصاص به ميهمانان خارجی و شخصیت‌های کشورهای ديگر داشت، حاوی نقاشی‌هایی است که وقايع تاريخی دوره‌های مختلف را بيان می‌کنند. اين سالن باشکوه که بر گنبدی منقوش استوار است، با لچکی‌های رنگارنگ و طرح‌های طلايی و شفاف، از شاهکارهای هنری آن عصر محسوب می‌شود.

نقاشی‌های موجود در تالار مرکزی کاخ که برخی از آن‌ها در عصر قاجار نقاشی شده‌اند، شرح پذيرایی شاه‌عباس اول و دوم و شاه‌طهماسب از امرای ترکستان و همايون هندی و نيز جنگ شاه اسماعيل اول با ازبکان است. دو تصوير ديگر که يکی روبه‌روی در ورودی تالار و ديگری مقابل آن است، جنگ چالدران در دوران شاه اسماعيل اول و جنگ کرنال در زمان نادر شاه افشار را به نمايش می‌گذارند.

در دو طرف تالار ستون‌دار، اتاق‌هایی است که در حال حاضر برای نمایشگاه‌های فصلی مورداستفاده قرار می‌گیرند. اين اتاق‌ها نيز شامل نقاشی‌هایی است که برخی از آن‌ها شاهکار مسلم نقاشی محسوب می‌شوند. بيشتر اين نقاشی‌ها در زمان حکومت ظل‌السلطان زير لایه‌ای از گچ پنهان‌شده بود که با کمک کارشناسان و متخصصان از زير گچ بيرون آمده و مرمت‌ شده‌اند.

استخر کاخ علاوه‌بر زیبایی باعث لطافت هوا می‌شود. در چهار طرف اين استخر مجسمه‌هایی قرار دارند که مربوط‌ به عمارت چهل‌ستون نيستند و به هنگام تخريب قصر سرپوشيده به اين محل منتقل‌ شده‌اند.

در دو طرف سالن مرکزی عمارت چهل‌ستون، تصاويری از سفرا و اروپایيانی که در آن روزگار در اصفهان بوده‌اند، نقاشی شده است. اين تصاوير را دو نقاش هلندی که آنژل و لوکار  ناميده می‌شدند، نقاشی کرده‌اند؛ تزیینات عالی طلاکاری سالن پادشاهی و اتاق‌های طرفین تالار آینه و تابلوهای بزرگ نقاشی تالار پادشاهی که شاهان صفوی را نشان می‌دهند.

به‌ طورکلی در عمارت تاريخی چهل‌ستون نقوش ترکيبی ديوارها و سقف تالار که در قالب‌های زيبای لچک و ترنج قرارگرفته‌اند و خطوط اصلی تقسيمات بنا که ترکيب زيبايی از نقاشی و کاشی‌کاری و ساير تزئينات متعدد و متنوع هستند، اين اثر باشکوه را به يکی از بارزترين نمونه‌های معماری دوران صفويه تبدیل کرده است. در حال حاضر، عمارت چهل‌ستون به‌صورت باغ‌موزه‌ای که سالن مرکزی آن محل نمايش برخی از آثار هنری دوره‌های مختلف ايران است، مورد بازديد جهانگردان خارجی و میهمانان داخلی قرار می‌گیرد.

وجه تسمیه کاخ چهل ستون 

 ایوان اصلی بر بیست ستون استوار است. بسیاری از محققان وجه تسمیه کاخ را انعکاس بیست ستون بر استخر زیبا و بزرگ عمارت می‌دانند. البته نقشی که عدد 40 در ادب فارسی دارد (این عدد نشان تعدد و کثرت است) نیز شاید دلیل دیگری بر نامیده شدن عمارت به چهل‌ ستون باشد.

 قسمت‌های دیدنی کاخ

• تالار 18 ستون
• تالار آینه
• تزئینات عالی طلاكاری و نقاشی‌های سالن پادشاهی
• آثاری مانند سر در مسجد قطبیه و سردرهای زاویه در كوشك و آثاری از مسجد در جوباره و مسجد آقاسی كه بر دیوارهای ضلع غربی و جنوبی باغ نصب شده است

• سقف باشکوه نقاشی تالار 20 ستون و سقف آینه‌کاری تالار آینه و مدخل آینه‌کاری تالار جلوس شاه‌عباس دوم
• ستون‌های عظیم تالارهای 20 ستون و تالار آینه که هر یک از آن‌ها تنه یک درخت چنار است.
• شیرهای سنگی چهارگوشه حوض مرکزی تالار و ازاره‌های مرمری منقش اطراف که معرف صنعت حجاری در عهد صفویه است.