ملا محمد مهدی نراقی از مجتهدان بزرگ شهر کاشان همزمان با تولد فرزندش از دنیا می‌رود. طبق سنت آن دوران نام پدر را بر روی پسر می‌گذارند و برای اینکه پدر و پسر اشتباه گرفته نشوند، از پدر با عنوان آقا بزرگ و  پسر را آقا کوچک صدا می‌کرده‌اند. آقا کوچک هم مانند پدرش وارد حوزه می شود  و به درجه اجتهاد می رسد. نقل شده است که محمد شاه قاجار در آن دوران با علمای کاشان ملاقات می‌کند و به درجه علمی آقا کوچک پی برده و دستور می‌دهد او را نیز آقا بزرگ صدا کنند. پس از این ملاقات حاج محمد تقی خانبان که حاکم و پدر زن ملا محمد مهدی نراقی(پسر) بوده است مسجد و مدرسه‌ای می‌سازد تا دامادش در آن تدریس کند. مسجد پس از 8 سال در سال 1227 هجری شمسی مصادف با سال‌های نخستین سلطنت ناصرالدین‌شاه در اختیار مردم قرار می گیرد.

مجموعه آقا بزرگ تلفیقی از مسجد و مدرسه است و به دلیل کوچک بودن زمین در چند طبقه ساخته شده است. در ساخت این بنا از اصول اربعه معماری اسلامی پیروی شده است. یکی از ویژگی های جذاب معماری مسجد آقا بزرگ، بناگذاری گنبدخانه بر روی 8 ستون عظیم است که خنکی هوا در تمام فصول سال را به ارمغان می‌آورد. تزئینات گچ‌بری، نقاشی، مقرنس ‌کاری و کاشی کاری جلوه زیبایی به مسجد داده‌ است.

مسجد آقا بزرگ در عین حال که بر‌ اساس اصول معماری ایرانی ساخته شده، تفاوت‌هایی را نیز در خود دارد. این نشان می‌دهد که معمار بنا هم به تغییرات زمانی خود توجه داشته و هم به ارزش‌های پایدار معماری گذشته، پایبند بوده است. نگرش نو و هماهنگ با تحولات زمانه را می‌توان در مواردی همچون استفاده از اختلاف سطح، ایجاد طبقات، بازی با حجم‌ها، درک تازه از فضا یافت. از آنجا که معماری ایران پس از این دوران به شیوه دیگری ادامه پیدا کرد، بناهای معدودی با این اصول ساخته شدند در نتیجه کمتر بنایی به این شکل در روزگار کنونی دیده می‌شود و مجموعه آقابزرگ در میان بناهای منحصر‌به‌فرد ایران قرار می‌گیرد.

مدرسه آقابزرگ به سبک مدارس چهار باغ و صدر اصفهان ساخته شده است.

کتیبه های مسجد آقا بزرگ توسط محمد ابراهیم، محمد حسین و سید صادق کاشانی که از خوشنویسان برجسته آن زمان بودند، نگاشته شده است.

بخش مختلف مسجد آقا بزرگ کاشان

پیر نشین: اولین قسمت مسجد و مدرسه آقا بزرگ، پیر نشین است. پیر نشین به سکوهایی که جلوی در قرار دارند، گفته می‌شود. کاربرد پیر نشین، استراحت میانسالان و رهگذرانی بوده است که از آنجا عبور می‌کرده‌اند.

ورودی و سردر: استفاده از سردر در مساجد رایج نبوده ولی در مسجد آقا بزرگ کاشان استفاده شده و یکی از مهم‌ترین قسمت های بنا است. در بالای در کتیبه‌ای قرار دارد که قصیده‌ای بر روی آن حک شده است. در ورودی اصلی با کنده کاری، گره چینی و گل میخ تزئین شده است. 6666 میخ به نشان تعداد آیات قرآن، بر روی در زده شده است.

هشتی: هشتی فضای سرپوشیده‌ای است که پس از ورودی مسجد قرار دارد. در دو سمت هشتی اتاق خادم قرار دارد. پس از هشتی، دو دالان مسقف قرار دارند که دسترسی به صحن و سرای مسجد و مدرسه آقا بزرگ را ممکن می‌سازند.

مهتابی یا زمستانه نشین: اولین قسمت ورودی مسجد، مهتابی است. مهتابی یا زمستانه نشین محوطه‌ای باز است و در زمستان استفاده می‌شود. سنگ هایی از جنس مرمر در وسط زمستانه نشین قرار دارند که نور را از خود عبور می‌دهند و به این طریق نور طبقه پایینی را تامین می‌کنند.

صحن مرکزی: صحن مرکزی مسجد آقا بزرگ از دو قسمت حیاط گودال باغچه و حیاط همکف تشکیل شده است.

 یکی از عناصر معماری در مسجد آقا بزرگ گودال باغچه است که عنصری در معماری سنتی ایرانی است و در مرکز حیاط ساخته شده و یک طبقه درون زمین فرو می رفته است. این فضا در اقلیم های خشک و کویری استفاده می شده و مزایایی مثل صرفه جویی در مصالح، دسترسی به آب قنات، افزایش مقاومت بنا در برابر زلزله را داشته است. استفاده از گودال باغچه در این بنا باعث شد تا ترکیب مسجد و مدرسه بهتر جلوه کند و تداخل فضایی وجود نداشته باشد.

حیاط همکف یا حیاط طبقه بالایی هم سطح معابر مسجد و مدرسه آقا بزرگ است. در 4 گوشه این حیاط پله هایی برای رفت و آمد به طبقه پایین وجود دارد. این حیاط بیشتر شبیه یک مهتابی است.

شبستان: مسجد آقا بزرگ دارای 3 شبستان است. شبستان جبهه غربی، بعدا به بنا اضافه شده است و دارای 20 ستون آزاد و 30 چشمه طاق آجری است. شبستان زمستانی، در جبهه شمالی حیاط قرار دارد. این شبستان ستون هایی از آجر و سنگ دارد. روزنه هایی که در پوشش سنگی بنا وجود دارند، نور شبستان را تامین می‌کنند. شبستان سوم در جبهه جنوبی قرار دارد و به صورت نیم طبقه‌ای است. این شبستان به عنوان مسجد استفاده می‌شود و شکستگی های سقفش نور شبستان را تامین می‌کنند.

عنصر دیگری که در معماری ایرانی وجود دارد و در این جا به صورت هوشمندانه از آن استفاده شده است، بادگیر است. برای مقابله با گرمای بسیار زیاد کویر در تابستان، از بادگیر استفاده می شد که باعث می شد تا هوای مطبوع به اتاق ها برسد.

نام این اثر از تاریخ 11 آذر سال 1330 خورشیدی با شماره 382 در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت و از آثار ارزشمند کشورمان محسوب می‌شود.

ساعات بازدید از صبح تا عصر می باشد.

اصفهان- کاشان-خیابان فاضل نراقی-کوچه مسجد آقابزرگ