روغن حیوانی(روغن دان ایلامی) از کرهای حیوانی به دست میآید.
اول دوغ تهیه شده از ماست را درون مشک بزرگی میریزند، مقدار زیادی تکان میدهند تا کره درست شود. کره را از دوغ جدا میکنند و آن را در دیگهای بزرگ میریزند و به آرامی حرارت میدهند تا آب کره تبخیر شود، بعد از آن دیگر هر چه در دیگ باقی بماند، همان روغن حیوانی دان است که یکی از مقویترین سوغات ایلام است.
عسل کوهی (عسل وحشی) یکی دیگر از سوغات شهر ایلام است.
بنه یا پسته کوهی، کمی شبیه پسته است؛ اما مغز آن خیلی کوچک است. درخت بنه شیرهای دارد که به آن شیره سقز یا صمغ سقز میگویند. سقز نوعی شیره سبز رنگ، غلیظ و چسبنده است که از آن برای تولید آدامس، واکس، حشرهکشها، داروسازی، پلاستیک سازی، ساخت عطر، طب سنتی و.. استفاده میکنند.
صمغ سقز یکی از باارزشترین و معروفترین سوغات ایلام است
بژی برساق یکی از محبوبترین شیرینیهای ایلام است.
این شیرینی خوشمزه از ترکیب آرد، شکر، تخممرغ، شیر، زیره، رازیانه، زردچوبه و روغن محلی که همان روغن حیوانی دان است درست میشود. خمیر که آماده شد آن را برش میزنند و در روغن سرخ میکنند.
کله کنجی حلوایی بسیار مقوی، شیرین و خوشطعم است که از کنجد سفید و خرمای خشک تهیه میشود.
این حلوا در اکثر مناطق ایلام طبخ میشود.
کنجد تف داده شده را با خرمای بدون هسته مخلوط میکنند و در هاون با دسته هاون چوبی که به آن (میه کت) میگویند، آنقدری میکوبند که لایهای از روغن کنجد بالای حلوا پدیدار شود. پس از آن حلوا را به اشکال گوناگون تزیین کرده و مانند شیرینی سرو میکنند.
یکی دیگر از حلواهایی که از سوغات ایلام است، حلوای بگل نام دارد.
این حلوای مقوی از خرما، کنجد سفید، کشک پودرشده یا همان بگل و روغن محلی که همان روغن حیوانی دان است، درست میشود.
شله کینه(لکینه) از نانهای سنتی ایلام است که جایگاه ویژهای در بین سوغات ایلام دارد.
خمیر این نان از آب جوش، آرد، نمک، زیره، رازیانه، زعفران و کمی روغن حیوانی دان درست میشود، خمیر را روی ساج پهن کنید و بعد از کمی صبر، نان خوشمزه شما آماده است.
برنج عنبربو یکی از برنجهایی است که در بعضی مناطق ایلام و خوزستان کشت میشود. این نوع برنج دانه کوتاه است.
نان ساجی نانی است که از ترکیب آرد، خمیر مایه و آب, خمیرش را تهیه کرده, سپس خمیر را روی ساج میریزند تا پخته شود. پختن روی ساج دلیلی است که این نان به این اسم شناخته شد.
نان گرده نانی سنتی در ایلام است که برای تهیه آن از آب، شکر، زردچوبه و شیر استفاده میشود.
نان پپگ از نانهای قدیمی استان ایلام است.
برای تهیه آن ابتدا آرد، آب و پیاز را مخلوط میکنند تا خمیری را به دست آورند؛ سپس در سایزهای بزرگ جدا میکنند و زیر خاکستر زغال قرار میدهند تا آماده شود.
نان فطیر یکی از قدیمیترین سوغات و صنایع دستی ایلام است. این نان خوشمزه از ترکیب آب، نمک و آرد درست میشود.
یکی دیگر از سوغاتیهای خوراکی معروف ایلام ترخینه است.
ترخینه جامد را میتوانید در بیشتر شهرها و روستاهای ایلام پیدا کنید و با آن آشهای خوشمزهای درست کنید. سبزیهای محلی، دوغ، گندم و پیاز مواد اصلی برای تهیه ترخینه جامد هستند.
گلیم برجسته از خاصترینهای صنایع دستی ایلام است که نقشهای متنوع و رنگارنگی دارد.
گلیم برجسته ترکیبی از گلیم و قالی است و جز صنایع دستی سبک شناخته میشود.
چیغ بافی از آن دسته صنایع دستی ایلام است که نه تنها در ایلام، بلکه بین تمام عشایر معروف است.
چیغ همان حصارهای داخل چادر است که از نی و نخ ساخته شده و طرحهای سنتی دارد.
گیوه نوعی پاپوش تابستانی سبک و خنک است. این دستسازه از صنایع دستی منطقه کردنشین است و انواع مختلفی دارد.
گیوه از کاربردیترین سوغات ایلام به شمار میرود.
نمدمالی یک اثر هنری است که چیرهدستان ایلامی آن را از پشم گوسفند درست میکنند و خروجی آن محصولی زیبا و خاص است.
خاصیت اصلی محصولات نمدی که از آنها هم بهعنوان پوشاک و هم زیرانداز استفاده میشود، گرم بودن آن است.
جاجیم بافتهای از جنس پشم تابیده رنگی است که معمولا بافت خشنی دارد. در ایلام بیشتر از الیاف پشمی در بافت جاجیم استفاده شده که به عنوان رختخواب پیچ استفاده میشود. جاجیمها طوری بافته میشوند که از هر دو طرف به یک شکل دیده میشوند.
یکی دیگر از سوغات و صنایع دستی ایلام حصیربافی است.
سفالگری صنعتی قدیمی است که مواد اولیه آب گل رس است که به روشهای دستی و چرخ سفالگری در این منطقه انجام میشود.
این هنر از سال ۱۳۸۰ در ایلام رونق گرفت و بعدها به بقیه منطقههای استان مثل دره شهر و سرابله هم منتقل شد.
معرق روی چوب از صنایع دستی محبوب ایلام است.
معرق به معنای کنار هم قراردادن تکههای رنگی چوب و مواد دیگری مانند آج، فلز و صدف است که معمولا طرح خاصی را ایجاد میکند.
سیاه چادر که در اصطلاح محلی به آن دوار گفته میشود معمولا توسط زنان عشایر ایلام و با استفاده از موی بز بافته میشود.
قلم زنی، تزئین و کندن نقشهای متنوع روی اشیا فلزی بهخصوص مس، برنج، طلا یا نقره است. قلم زنی با ضربه چکش و در ایلام بیشتر روی مس انجام میشود.
سه تار از دسته خاص سوغات ایلام و یکی از سازهای ایرانی است که قدمتی دیرینه دارد و از سازهای سنتی محبوب ایران است.
عبا از آن دسته سوغات ایلام است که نه تنها در ایلام، بلکه در ایران هم بسیار قدیمی و معروف است.
در ایلام در شهرستان مهران عبا بافی رواج دارد؛ در این منطقه علاوه بر عبای مردانه، عبای زنانه هم تولید میشود که محلیها به آن قتره میگویند.
پشم گوسفند یا پشم شترمواد اصلی برای بافت عبا است؛ اما امروزه از نخهای کارخانهای برای بافت عبا استفاده میشود.
موج بافی یکی از هنرهای سنتی و اصیل کردی است.
موج یک نوع پارچه مانند جاجیم اما ضخیمتر است و در رنگهای مختلف تولید میشود.
مواد اولیه برای موج بافی پشم گوسفند و دستگاه مخصوص موج بافی است، معمولا طرح موجها خانه به خانه تغییر میکند و به رنگهای قرمز و مشکی، زرد و مشکی و کرمی و سرمهای در میآید.
هور جوال بزرگ و دو لنگهای است که از قدیم برای جابهجایی غلات، آرد، حبوبات و بسیاری از محصولات کشاورزی سنگین مثل انواع میوهها استفاده میشد.
برای بافت هور، به پشم گوسفند نیاز است. زنان هنگام بهار و پشم چینی، پشم گوسفندان نر دوساله را جدا میکنند، میشویند و شانه میزنند؛ بعد به کمک دوک آن را به شکل رشتههای نخ محکمی در میآورند. نخها را به صورت دو یا سه رشتهای به هم تاب میدهند و به کمک این رشتهها هور بافته میشود.
یکی از هنرهای ایلامیها احرامی بافی است که ماسوره اساس کار آن است و ماکو با الیاف نخی نیز در این بافتها به کار میرود. از دیگر تجهیزات بافت آن، خامه پشمی رنگرزی است. این دستبافته بیشتر در ایلام، ایوان و مهران انجام میشود.
صنایع چوبی در ایلام رونق خوبی دارد و سازندگان این وسایل ذهن خلاق و سلیقه بسیار خوبی دارند که همین باعث شده تا محصولات زیبایی وارد بازارها شود.